Istorijat
Istorijat
O nekadašnjem prisustvu evropskog dabra (Castor fiber L. 1758) na prostoru Srbije i šireg regiona svedoče mnogobrojne informacije. Podaci sa paleontoloških i arheoloških iskopina ukazuju na kontinuirano prisustvo dabra od pleistocena pa preko praistorijskog doba do njegovog potpunog nestanka sa ovih prostora na samom početku XX veka.
U većini profila srednjeg pleistocena najčešći fosilni ostaci bile su kosti od: bizona (Bison), kozoroga (Capra), džinovskog jelena (Megaceros), konja (Equus), hijene (Hyaena), medveda (Ursus), divokoze (Rupicarpa), leoparda (Leopardus), srne (Capreolus), mamuta (Mammutheus), Dicerorhinus, Hystris, Canis, i dr.
Nalazi koštane breče u Makedoniji (npr. kod sela Manastir), Sloveniji, Hrvatskoj i Srbiji srednje-pleistocenske starosti (mindel / riss) pre 300.000 – 200.000 god sadržala je u sebi ostatke sledeće faune: Hyaena cf. perrieri, Dicerorhinus etruscus, D. hemitoechus, Equus mosbache mosbachensis, Dama cf. nestii, Leptobos cf. etrusceus, Hystrix cf. refossa gde se posebno izdvaja prisustvo srodnika današnjem dabru Trogontherium cuvieri. Sve navedene vrste pripadaju tzv. toploljubivoj fauni koja nam ukazuje na postojanje toplih stepa sa manjim šumarcima Ova srednjepleistocenska fauna pretežno je nalažena u pećinskim sedimentima gde je dospela kao lovački plen fosilnog čoveka. Na srednjepleistocensku faunu nadovezuje se fauna gornjeg pleistocena.
Ostaci faune gornjeg pleistocena su najbrojnije i najpotpunije proučene, jer su upravo one omogućile egzistenciju neandertalaca kao nosiocima srednjepaleolitskih kultura, i kasnijim sapijentim hominidima tokom mlađeg paleolitika. Gornjim pleistocenom obuhvaćeno je razdoblje od interglacijala riss / würm (pre 120.000 – 80.000 god.) do kasnog glacijala. U tom razdoblju dogodile su se znatne klimatske promene, koje su imale veoma velikog uticaja na izmenu biljnog i životinjskog sveta, pa se u ovim krajevima sukcesivno smenjuju toploljubive i hladnoljubive životinjske vrste. Za interglacijal riss / würm karakteristična je izrazito toploljubiva fauna, dok su u međustadijumima veći primat imale vrste prilagođene umerenoj klimi.
Toploljubive vrste poznate su iz velikog broja naslaga interglacijala riss / würm širom Slovenije, Hrvatske, Srbije i Crne Gore. Najznačajniji predstavnici toploljubive faune su sledeće vrste: jež (Erinaceus europaeus), krtica (Talpa europaea), slepi miševi (Rhinolophus ferrumequinum, Myotis myotis, Plecotus aurinus), Crocuta spelaea, pećinski lav (Pantherea spelaea), leopard (Leopardus pardus), kuna (Martes foina), jazavac (Meles meles), vidra (Lutra lutra), lisica (Vulpes vulpes), pećinski medved (Ursus spelaeus), Palaeoloxodon antiquus, nilski konj (Hippopotamus antiqus), jelen (Cervus elaphus), džinovski jelen (Megaceros giganteus), lopatar (Dama dama), srna (Capreolus capreolus), divlje goveče (Bos primigenius), puh (Glis glis), zec (Lepis europaeus), dabar (Castor fiber) i dr. Za ovu toploljubivu faunu interglacijala vezana je paleolitska materijalna kultura. Na nekim lokalitetima može se na osnovu broja skeletnih ostataka pojedinih životinja statistički izračunati koje su bile glavne lovne životinje. Tako npr. u Krapinskoj polupećini, u sedimentima interglacijala riss / würm dominiraju ostaci toploljubivog nosoroga, a odmah zatim dabra (Castor fiber), jelena lopatara (Dama dama) i divljeg govečeta (Bos primigenius).
U kasnom glacijalu, odnosno ranom postglacijalu dolazi opet do znatnih promena u sastavu faune. Klima se menja postepenim otopljavanjem. lednici se smanjuju i povlače ka severu, a u Jadranu nastaje transgresija. Nivo mora raste i prodire u severni jadranski zaliv, ostrva se odvajaju od kopna i formira se reljef sličan današnjem. Promenom klime uz sadejstvo i drugih egzogenih faktora došlo je do izumiranja nekih vrsta poput vunastog nosoroga, mamuta, i sl. Druge vrste se povlače ka severu poput polarne lisice, medveda žderonje, soba, leminga i dr., a opet neke vrste i dalje ostaju i postepeno se prilagođavaju novonastalim životnim uslovima poput severnoevropskog losa, divljeg goveda, dabra i dr.
Dabrovi i hrčci na našim prostorima pojavili su se pred kraj kasnog glacijala, kada je klima postala nešto povoljnija za život.
Holocen kao najmlađi deo kvartara obuhvata poslednjih 10.000 god, period od klimatske faze boreala do subrecenta. Početkom holocena bila je rasprostranjena mezolitska materijalna kultura s tipičnom šumskom faunom koju su činili jelen, srna, divlja svinja, divlje govedo, mrki medved, divlja mačka, ris, vuk, zec i dabar. Tokom mezolitika započinje domestikacija nekih životinja, pa je među prvim pripitomljen pas, zatim koza, ovca, govedo, svinja i dr. U ranom holocenu u našim krajevima još pasu stada severnoevropskog losa, džinovskog jelena i evropskog bizona, a u rekama i jezerima žive brojne kolonije dabrova. Tadašnji „čovek lovac“ postupno prelazi sa nomadskog načina zivota na stalna naselja, započinje udešavanje prirode po svojim zahtevima, što dovodi do trajnog remećenja odnosa u prirodi.
